Levensfilosofie

Boeken zijn gewoon dikkere brieven aan vrienden”, schreef de dichter Jean Paul (Johann Paul Friedrich Richter, 1763-1825) eens. Met die woorden kun je de boeken uit de filosofische canon zien als een vriendschappelijke uitnodiging om in gesprek te gaan, over waarheid, vriendschap, het leven, liefde en meer. Dat is dan ook de insteek van deze reeks: gezamenlijk onderzoek aan de hand van een bijzonder of mooi tekstfragment uit de filosofische canon. Bij die tekst formuleren de deelnemers een filosofische vraag om te onderzoeken.

In het filosofische gesprek dat volgt zoeken we naar het antwoord op die vraag, waarbij deelnemers onder woorden brengen wat ze denken en waarom, om vervolgens kritisch te onderzoeken wat daarvan klopt. Door goed naar elkaar te luisteren en geen genoegen te nemen met de eerste gedachte die opkomt, bereiken we beter begrip.

Bijeenkomst 1 – “Het ononderzochte leven is het niet waard geleefd te worden.” (Socrates) Socrates valt gemakkelijk te zien als de stamvader van de westerse filosofie: in zijn gesprekken, opgetekend door zijn leerling Plato, zien zowel de onderwerpen als de methode van het westerse filosoferen voor het eerst het licht. Door zijn kritische vragen aan vooraanstaande mannen, stond hij ook wel bekend als de ‘horzel van Athene’. Zijn niet-aflatende gevraag leverde hem uiteindelijk een rechtszaak op, die eindigde met een veroordeling tot de gifbeker. In zijn verdedigingsrede, waarvan wij ter inleiding van dit gesprek een fragment zullen lezen, beweert hij dat een leven dat zichzelf niet onderzoekt ‘geen leven voor een mens’.

Klopt het wat Socrates zegt? En zo ja, hoe zou dat zelfonderzoek eruit moeten zien? Tijdens de eerste bespreking lezen we een fragment uit Socrates’ verdedigingsrede en onderzoeken we de thema’s ‘zelfonderzoek’ en ‘zelfkennis’.

Bijeenkomst 2 - “Vriendschap is één ziel in twee lichamen.” (Aristoteles)

Het is niet overdreven om te stellen dat Aristoteles de meest invloedrijke filosoof ooit was. Tijdens zijn leven was hij leerling van Plato en docent van Alexander de Grote; na zijn dood werden zijn teksten verspreid door zowel het Perzische als het Romeinse rijk; in de Middeleeuwen stond hij eenvoudigweg bekend als ‘De Filosoof’, wiens teksten naast de Bijbel als de belangrijkste autoriteit op kennisgebied werden beschouwd.  In de Ethica Nicomachea schrijft hij onder andere over deugd en vriendschap: wanneer ben je een goede vriend? Zijn er verschillende soorten vriendschappen? En kun je een vriend van jezelf zijn?

Tijdens de tweede bespreking lezen we een fragment uit de Ethica Nicomacheia van Aristoteles en onderzoeken we het thema ‘vriendschap’.

Bijeenkomst 3 - “Als ik er ben is de dood er niet, en als de dood er is ben ik er niet.” (Epicurus)

Met deze gevleugelde zin zoekt Epicurus, een Atheense filosoof uit de 4e eeuw voor Christus, naar een gezonde verhouding tot de dood. Epicurus is oprichter van het hedonisme, een filosofische stroming die meent dat genot het hoogste doel is in het leven, en dat genot moet worden begrepen als de afwezigheid van pijn. Met zijn leerstellingen en praktische tips helpt hij je om nuchter naar de wereld te kijken, hoofdzaak van bijzaak te onderscheiden en zo gemoedsrust te waarborgen. Aan de andere kant: is genot en gemoedsrust niet een beetje beperkt, als doel van het leven? Is het terecht om de dood zomaar links te laten liggen, als iets dat ons niet aangaat? Kortom: hoe moeten we ons tot de dood, van onszelf en van anderen, verhouden? Tijdens de derde bespreking lezen we een fragment uit Epicurus’ brief aan Menoikeus en onderzoeken we het thema ‘dood’.